รู้ไว้มีประโยชน์ ภาษามือในชีวิตประจำวันคนญี่ปุ่น

คอลัมน์ “เรื่องเล่าสะใภ้ญี่ปุ่น” โดย “ซาระซัง”

สวัสดีค่ะเพื่อนผู้อ่านทุกท่าน คนญี่ปุ่นใช้มือในการสื่อความหมายต่าง ๆ ในชีวิตประจำวันค่อนข้างมาก แม้จะสื่อกันเข้าใจระหว่างคนญี่ปุ่น แต่คนต่างชาติที่ไม่เข้าใจความหมายหรือตีความไปตามภาษามือที่ตัวเองรู้จักก็มาก ซึ่งในบางวัฒนธรรมก็กลายเป็นความหมายเชิงลบได้ด้วย มาดูกันดีกว่าว่าภาษามือที่คนญี่ปุ่นใช้ในชีวิตประจำวันมีอะไรบ้าง เผื่อจะเข้าใจคนญี่ปุ่นมากขึ้น

นิ้วโป้งและนิ้วชี้จรดกันเป็นวงกลม

ญี่ปุ่นใช้ภาษามือแบบนี้ในสองความหมาย ถ้าหันฝ่ามือออกนอกตัวจะหมายถึง “โอเค”


แต่ถ้าหงายฝ่ามือขึ้น จะหมายถึง “เงินเยอะ” เช่น ต้องใช้เงินเยอะ ไม่มีเงิน แพง


แต่ในฝรั่งเศส สัญลักษณ์เหล่านี้ของญี่ปุ่นจะหมายถึง “ศูนย์” “ไม่มีค่า” และในบางประเทศอาจมีความหมายในทางเพศหรือมีความหมายหยาบคายไปแทน

เอานิ้วชี้ชี้เข้าหาตัวเองบริเวณจมูก
คนญี่ปุ่นเวลาพูดถึงตัวเอง เช่น “ผมเหรอ?” “ฉันเหรอ?”  จะยกนิ้วชี้หันเข้าหาตัวเองโดยยกไว้ข้าง ๆ จมูก ทำไมต้องเป็นที่จมูกด้วย ก็มีบางคนอธิบายว่าเพราะตัวอักษร “自” ในคำว่า “自分” ซึ่งแปลว่า ‘ตัวเอง’ เป็นส่วนหนึ่งของคำว่า “鼻” ที่แปลว่า ‘จมูก’ ส่วนจะจริงเท็จอย่างไรไม่ทราบแน่ชัด


ในขณะที่คนตะวันตกดูจะนิยมเอาฝ่ามือทาบอกตัวเองเมื่อต้องการสื่อถึง “ตัวเอง” บางคนก็เลยว่าคนญี่ปุ่นเมื่อนึกถึงตัวเองจะนึกไปถึง “ใบหน้า” ส่วนคนตะวันตกนึกไปถึง “ใจ”

ในขณะเดียวกัน คนญี่ปุ่นจะไม่เอานิ้วชี้คนอื่นเพราะไม่สุภาพ และอีกอย่างคือสื่อความหมายเป็นนัย ๆ ว่าคนชี้อยู่เหนือกว่าคนถูกชี้ (เช่น นายดุลูกน้อง) และคนชี้กำลังโกรธเคือง แต่ในปัจจุบันสังคมไม่ได้แบ่งชนชั้นเข้มงวดอย่างสมัยก่อนแล้ว การชี้นิ้วใส่คนอื่นจึงยิ่งกลายเป็นสิ่งที่คนไม่ยอมรับกันมากขึ้น หากจำเป็นต้องแสดงความหมายว่า “คนนี้” หรือ “ทางนี้” คนญี่ปุ่นจะใช้วิธีผายมือแทนการชี้ ดูสุภาพกว่ากันเยอะเลย


แต่จะว่าไปก็ขัดแย้งกันเองชวนขำเหมือนกัน เพราะภาษาญี่ปุ่นเรียก “นิ้วชี้” ว่า “人差し指” (ฮิ-โตะ-ซา-ชิ-ยุ-บิ) ซึ่งแปลว่า ‘นิ้วชี้คน’ แต่ปัจจุบันการชี้คนเป็นสิ่งต้องห้าม

โบกมือบริเวณใบหน้าโดยหันสันมือออก
เคยเจอไหมคะ เวลาพูดภาษาอังกฤษใส่คนญี่ปุ่นแล้วอีกฝ่ายตั้งสันมือขึ้นโบกไปมาในลักษณะนี้ใส่เรา สำหรับประเทศอื่นแล้วภาษามือเช่นนี้อาจแปลว่า “เหม็น” แต่สำหรับคนญี่ปุ่นแล้วจะใช้ในทางปฏิเสธ เช่น “ไม่ได้” “ไม่เป็นไร” “ฉันเปล่านะ” “ไม่ ๆ” เป็นต้น ถ้าเป็นตัวอย่างที่ยกมาข้างต้นจึงน่าจะหมายถึงว่าเขาพูดภาษาอังกฤษไม่ได้ อย่ามาพูดกับเขาเลย อะไรทำนองนี้


จำได้ว่าเคยถูกคนรู้จักชาวญี่ปุ่นแซว แล้วฉันหัวเราะตอบว่า “เปล่า ๆ” พร้อมกับยกมือตั้งขึ้นโบกไปมาแบบนี้ มันก็แปลกดีตรงที่ไม่มีใครสอน พออยู่ในสังคมญี่ปุ่นกลับติดมาตอนไหนก็ไม่ทราบเหมือนกัน

ยกแขนขึ้นสองข้างทำเป็นรูปวงกลมหรือกากบาท
สำหรับคนญี่ปุ่นแล้ว "O" (วงกลม) หมายถึง "YES"  ส่วน "X" (กากบาท) หมายถึง "NO" อย่างเวลาครูตรวจข้อสอบ ถ้าตรงไหนถูกจะวงกลมไว้ ตรงไหนผิดจะกากบาท เป็นต้น

คนญี่ปุ่นยังเอา “O” และ “X” มาใช้ในภาษามือเพื่อสื่อความหมายทำนองเดียวกันด้วยนะคะ เช่น การยกแขนสองข้างขึ้นเหนือศีรษะจรดเป็นรูปอักษร “O” หมายถึง “ตกลง” “ได้” “ผ่าน”

ฉันเคยดูรายการหนึ่งที่เขาไปถ่ายทำในที่สาธารณะ โดยให้ผู้เข้าร่วมรายการไปบอกรักสาวและขอเธอเป็นแฟน สาวคนนั้นอยู่ในร้านอาหาร เห็นชายหนุ่มตะโกนลั่นอยู่นอกร้านขอเธอเป็นแฟน เธอก็ยกสองแขนขึ้นทำเป็นรูปวงกลม สรุปว่าเธอตอบตกลงนั่นเอง


ส่วนการยกแขนสองข้างขึ้นทำรูปกากบาทมีความหมายว่า “ไม่” “ไม่ได้” “ไม่สำเร็จ” อาจเจอเวลาไปร้านอาหารที่คนเต็มร้านแล้ว พนักงานก็อาจจะยกแขนเป็นรูปกากบาทพลางบอกว่าตอนนี้คนเต็ม ต้องรอนาน หรือเวลาไปไหนมาไหนแล้วเข้าผิดทาง ไปเข้าทางห้ามเข้า ก็อาจเจอเจ้าหน้าที่ยกแขนทำรูปกากบาทเป็นเชิงห้ามปรามไม่ให้เข้า เป็นต้น


ดูเหมือนคนตะวันตกจะไม่เข้าใจความหมายของ “O” กับ “X” แบบเดียวกับคนญี่ปุ่น อย่างบนปุ่มเกมกดที่ผลิตโดย Play Station ของญี่ปุ่นจะมีปุ่ม “O” “X” ใช่ไหมคะ โดย “O” หมายถึงเลือก “X” หมายถึงออก แต่คนตะวันตกจะใช้สลับความหมายกัน ทำให้ผู้เล่นเกมชาวตะวันตกมึนกันพอควร

เรื่องนี้ทำให้ฉันนึกไปถึงสมัยเด็กเวลาทำข้อสอบอัตนัยที่โรงเรียน คำสั่งเขาบอกว่า “จงเลือกข้อที่ถูกต้อง” จาก ก. ข. ค. ง. จะต้องมีคนถามครูเสมอว่า “ให้กากบาทหรือวงกลม?” เพราะครูบางท่านก็ให้กากบาท บางท่านก็ให้วงกลม หรือถ้าให้เลือกหน้าข้อ เช่น “จงเลือกประโยคที่ถูกต้อง” ก็จะมีคนถามว่า “ให้ติ๊กหรือให้กากบาท?” อีก ก็น่าแปลกใจว่าทำไมของไทยมีหลายมาตรฐาน ถ้าเพื่อนผู้อ่านท่านใดทราบเหตุผล ก็อย่าลืมแบ่งปันความรู้กันบ้างนะคะ

เอานิ้วชี้สองข้างทำเป็นรูปกากบาท
สัญลักษณ์นี้อาจจะเดายากหน่อยว่าหมายถึงอะไร มันเป็นการเรียก “คิดเงิน” ในร้านอาหาร ร้านเหล้า หรือตามผับบาร์ แต่โดยส่วนตัวแล้วฉันมักเห็นคนเรียกพนักงานแล้วบอกให้คิดเงินตรง ๆ มากกว่าจะใช้สัญลักษณ์นี้ สามีฉันบอกว่าบางคนก็ใช้นะ แต่เขาไม่เคยทำ

แต่บางทีก็มีคนใช้สัญลักษณ์นี้ในความหมายว่า “ไม่ได้” “ไม่ดี” ด้วย ถ้าเป็นผู้หญิงทำก็ดูกุ๊กกิ๊กน่ารักดีอยู่เหมือนกัน


เดินค่อมตัวตัดหน้าคนอื่นพร้อมกับยกสันมือขึ้นลง
ท่าทางแบบนี้อาจจะมีคนเคยเห็นอยู่บ้าง ส่วนใหญ่จะเป็นผู้ชายมีอายุหน่อยที่ทำอาการนี้ ซึ่งหมายถึงการ “ขอทาง” มักใช้เวลาเดินแทรกไปในที่คนเยอะ เช่น ตามสถานีที่คนพลุกพล่าน ครั้งแรกที่ฉันเห็นก็นึกว่าเป็นท่าทางส่วนตัวของคนทำ เห็นแล้วก็ขำ ๆ ดูน่ารักดี ยอมให้แทรกแบบไม่ว่ากัน


ยกนิ้วชี้ทั้งสองมือมาจ่อบริเวณขมับสองข้าง
ท่านี้มักเป็นที่รู้กันในหมู่คนทำงาน แสดงถึงยักษ์มีสองเขา แปลได้ว่า “เมียดุ” มักใช้ในโอกาสที่พนักงานขอตัวกลับบ้านก่อน ไม่อย่างนั้นเดี๋ยวภรรยากลายร่างเป็นยักษ์มารเสียก่อน


ฉันรู้จักภาษามือชนิดนี้ตอนที่บอกสามีว่าอย่ากลับบ้านมืดค่ำ สามีบอกว่าถ้าที่ทำงานชวนไปดื่มเขาจะยกนิ้วชี้มาจ่อขมับสองข้างแบบนี้ แล้วเดี๋ยวคนก็ปล่อยเขากลับเองแหละมั้ง ฉันถามว่ามันแปลว่าอะไร พอเขาตอบว่า “เมียดุเหมือนยักษ์” ฉันหลุดปากว่า “อะไรนะ!?” เกือบเผลอกลายร่างเป็นยักษ์ไปในบัดดล

พนมมือ
ท่าทางที่ดูคล้ายยกมือไหว้เช่นนี้ สำหรับคนญี่ปุ่นแล้วจะใช้ในการขอร้องให้ช่วยทำอะไรหรือขอโทษขอโพย ซึ่งมักใช้ในหมู่เพื่อนแบบกันเองมากกว่าจะใช้กับคนที่อยู่สูงกว่า


ท่าทางเช่นนี้อาจชวนงงสำหรับคนต่างชาติได้เหมือนกัน ฉันเคยเห็นคนตะวันตกที่เห็นคนญี่ปุ่นแล้วพนมมือขึ้นเป็นการทักทาย เขาคงคิดว่าการพนมมือเป็นการทักทายสำหรับคนเอเชีย แล้วเข้าใจผิดไปว่าการพนมมือของคนญี่ปุ่นก็เป็นการทักทายด้วย

ชูสองนิ้วเป็นรูปตัว “V”
ท่านี้คงเป็นที่คุ้นตาของใครต่อใคร เพราะเป็นท่ายอดนิยมที่คนญี่ปุ่นต้องโพสต์เวลาถ่ายรูป ก่อนที่ฉันจะรู้จักคนญี่ปุ่นก็ไม่เคยเห็นใครชูสองนิ้วเวลาถ่ายรูปมาก่อนเลย แต่เดี๋ยวนี้ดูเหมือนคนเอเชียหลายประเทศจะชูสองนิ้วถ่ายรูปกันมากขึ้น ไม่ทราบเหมือนกันว่าเป็นวัฒนธรรมญี่ปุ่นที่แพร่หลายไปในประเทศอื่น ๆ ในยุคโลกาภิวัฒน์ หรือว่ามีในประเทศอื่นอยู่ก่อนแล้ว

เท่าที่ลองหาข้อมูลทางฝั่งญี่ปุ่นว่าการชูสองนิ้วถ่ายรูปมีที่มาอย่างไร ก็พบว่ามีคนนั้นคนนี้ซึ่งเป็นคนดังในอดีตทำก่อน (แต่คนไหนเป็นคนเริ่มคนแรกไม่ปรากฏชัด) แล้วพอคนเห็นก็เลยทำตาม ๆ กันจนกลายเป็นวัฒนธรรมไป ส่วนถ้าหากไปถามคนญี่ปุ่นว่าทำไมต้องชูสองนิ้วเวลาถ่ายรูป ก็มักได้คำตอบคล้าย ๆ กันว่า “ไม่รู้สิ จะได้มีท่าเวลาถ่ายรูปมั้ง”


แต่การชูสองนิ้วเป็นรูปตัว “V” เวลาถ่ายรูปของคนญี่ปุ่น จะมีทั้งคนที่หันฝ่ามือออกและคนที่หันฝ่ามือเข้า ซึ่งการชูสองนิ้วเป็นรูปตัว “V” แบบหันฝ่ามือเข้าหาตัว จะมีความหมายหยาบคายแบบเดียวกับการชูนิ้วกลางในบางประเทศ เช่น สหราชอาณาจักร ไอร์แลนด์ ออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ แอฟริกาใต้ อินเดีย และปากีสถาน เพราะงั้นเวลาชูสองนิ้วเป็นรูปตัว “V” จึงอาจต้องระวังมากกว่าที่คิด

ทั้งหมดนี้ก็เป็นภาษามือส่วนใหญ่ที่คนญี่ปุ่นใช้ในชีวิตประจำวัน เป็นเกร็ดความรู้เล็ก ๆ น้อย ๆ เผื่อจะได้ไม่งงเวลาเห็นคนญี่ปุ่นทำ แต่อย่างว่าภาษามือในญี่ปุ่นก็อาจจะใช้ได้แค่ในญี่ปุ่น ถ้าไปประเทศอื่นก็อาจต้องไปเรียนรู้ภาษามือของประเทศนั้น ๆ จะได้ไม่สื่อสารกันผิดพลาดนะคะ

แล้วพบกันใหม่สัปดาห์หน้า สวัสดีค่ะ.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
"ซาระซัง"  เธอเคยใช้ชีวิตอยู่ที่กรุงโตเกียวนานกว่า 5 ปี ปัจจุบันติดตามสามีไปทำงาน ณ สหรัฐอเมริกา ติดตามคอลัมน์ “เรื่องเล่าสะใภ้ญี่ปุ่น” ที่ MGR Onlineทุกวันอาทิตย์.